Jastrząb (Accipiter gentilis)

Jastrząb (jastrząb gołębiarz) (Accipiter gentilis, ang. Northern Goshawk) to duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę, Azję, Amerykę Północną i Afrykę Północną. W Polsce jest to nieliczny ptak lęgowy. Jego liczebność ocenia się na 3500-5000 par. Gatunek osiadły, częściowo koczujący.
Jest kuzynem krogulca, ale jastrząb jest zdecydowanie większych rozmiarów. Samiec jest wyraźnie mniejszy od samicy. Samiec jastrzębia jest zbliżony wielkością do samicy krogulca. Średnie wymiary to: długość samca 48-58 cm, samicy 60-66 cm, rozpiętość skrzydeł 100-120 (samica do 150) cm, waga 650-1500 g. (samica nawet do 2 kg.).
Jest to ptak o stosunkowo krótkich skrzydłach i długim ogonie. Dorosłe osobniki mają wierzch ciała szaropopielaty, spód jasny w poprzeczne, faliste prążki (bardzo dla niego charakterystyczne; takie same występują jeszcze, spośród krajowych gatunków, u krogulca i sokoła wędrownego). Pręgowane podogonie z jasną plamą u nasady. Sterówki wachlarzowate (w przeciwieństwie do podobnego krogulca). Nad okiem charakterystyczna szeroka, biała brew. Tęczówka jaskrawożółta (u starych samców ognista). Młode jastrzębie mają wierzch ciała bardziej brązowy i przede wszystkim zamiast falistych prążków, plamki w kształcie spadających kropel wody. Sylwetka, tęczówka i brew nad okiem takie same jak u dorosłych. Nogi żółte.
Jastrzębie są ptakami leśnymi. Występują w większych kompleksach leśnych, ale też na skrajach lasów w pobliżu osad ludzkich i otwartych przestrzeni. Jesienią i zimą częściej spotykany na otwartych terenach. Są ptakami raczej milczącymi i tylko w okresie godowym odzywają się głośnym kwileniem. Jastrząb prowadzi skryty tryb życia. Często lata nisko, wykorzystując różne osłony takie jak rowy, zręcznie manewruje między gałęziami w lesie. W okresie lęgowym żyje głównie w lesie, na polach pokazuje się częściej jesienią łowiąc ptactwo na przelotach, a potem przenosi się w okolice domowych zagród, gdzie sieje spustoszenie wśród gołębi i drobiu. W Polsce można go spotkać na terenie całego kraju. Para trzyma się razem przez całe życie i jest bardzo przywiązana do swojego rewiru.

Gody rozpoczynają się już na przełomie stycznia i lutego. Gniazdo zakłada na skraju lasu lub w jego głębi, przy pniu, w środkowej partii korony drzewa. Buduje je ze świeżych gałązek, na brzegach jest przystrojone zielonymi gałązkami sosny lub świerka, co odróżnia je od podobnego gniazda myszołowa. Wgłębienie niewielkie, wyściełane suchymi trawami, średnica gniazda ma 60-80 cm, wysokość około 50 cm. Wyprowadza jeden lęg w roku, w połowie albo pod koniec kwietnia samica składa zwykle 3 jaja (czasami 2-6). Jaja zmieniają kolor: początkowo białe, następnie siwozielonkawe, oliwkowe lub jasnobrązowe, z tłustymi plamami od ciała wysiadującej samicy. Jaja mają wymiar 58x47 mm. Jaja składane są w odstępach 2-4 dni, a wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-38 dni. Wysiadującą samicę nie płoszy nawet uderzenie w pień drzewa. Poza gniazdo wystaje długi ogon, co jest dość charakterystyczne dla tego gatunku. Młode osiągają lotność w wieku 35-43 dni.

Jastrząb jest wszechstronnym drapieżnikiem. Może zaatakować w powietrzu, na ziemi, na wodzie, w gęstwinie leśnej czy na otwartej przestrzeni. Najchętniej poluje na gołębie (stąd nazwa - gołębiarz). Poza tym łapie inne ptaki (ptaki stanowią 85% jego pożywienia.) takie jak: sójki, wrony, kawki, drozdy, dzięcioły, kuropatwy, ptactwo domowe. Ze ssaków (około 15% składu pokarmu) poluje na drobne gryzonie, wiewiórki, a nawet mniejsze zające, króliki. Poluje samotnie, a złowioną zdobycz skubie z pierza i zjada w ukryciu. Resztki większych ofiar zostawia na następny dzień. Polowania odbywają się w pojedynkę z użyciem strategii zaskoczenia. Wylatuje z ukrycia ponad ofiarę, obserwuje ją i lotem pikowym zbliża się gwałtownie do niej, a następnie łapie ją w szpony. Wielkość rewiru łowieckiego pary jastrzębi wynosi od 7-30 km kwadratowych.

Obecnie gatunek objęty jest ochroną gatunkową ścisłą, choć bez stref ochronnych wokół gniazd. Jastrzębie polują między innymi na kuropatwy i młode zające, które stanowią również atrakcyjną zdobycz dla myśliwych. Z tego względu los jastrzębi jeszcze 20 lat temu był tragiczny. Bezlitośnie tępiono je wszelkimi możliwymi sposobami. Strzelano do nich przez okrągły rok przy każdej nadarzającej się okazji. Niszczono ich gniazda i używano morderczych pułapek. Opracowano na podstawie polskiej i angielskiej wersji encyklopedii Wikipedia oraz publikacji "Zoologia dla leśników" Haber A., M. Nunberg.

Jastrząb - podobne gatunki

Jastrząb jest większy od krogulca, szczególnie od samca. W locie można zauważyć, że jastrząb ma ogon zaokrąglowy, a krogulec ścięty. Jastrząb jest bardziej krępej budowy. Łatwo pomylić samca jastrzębia z samicą krogulca, gdyż mają podobne upierzenie i wielkość.
Myszołów jest nieco większy od jastrzębia oraz znacznie różni się wzorem upierzenia.

Krogulec

Myszołów