Raniuszek (Aegithalos caudatus)

Raniuszek (Aegithalos caudatus, ang. Long-tailed Tit) to gatunek małego ptaka z rodziny raniuszków, zamieszkujący większość obszaru Europy i Azji. Częściowo wędrowny (przeloty III-IV, IX-XI), częściowo osiadły. W Polsce nieliczny ptak lęgowy. W niektórych latach pojawia się masowo podczas przelotów. Raniuszki czarnobrewe (z podgatunku Ae. caudatus europaeus) obserwuje się poza sezonem lęgowym w całym kraju, ale zwłaszcza na zachodzie. Na Dolnym Śląsku sporadycznie gniazdują, tam i w innych regionach spotyka się niekiedy również pary mieszane z podgatunkiem nominatywnym. Występuje w całym kraju, w górach dochodzi do wysokości 1100 m n.p.m.

Ma charakterystyczną sylwetkę - kulisty tułów i nieproporcjonalnie długi ogon. Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała i skrzydła czarne, lotki z białymi brzegami. Ogon czarny z białymi brzegami. Pióra na barkach oraz kuper blado-czerwone. Brzuch biały z różowym nalotem. Głowa czysto biała (u podgatunku caudatus) lub biała z czarną pręgą nad okiem (u podgatunku europaeus). Oko z czerwoną obwódką. Dziób malutki, spiczasty. Młode ciemniejsze, mniej różowe i z krótszym ogonem. Wymiary średnie to: długość ciała 14-16 cm, rozpiętość skrzydeł 16-19 cm, a waga około 7-10 g.

Występuje w lasach liściastych i mieszanych., także w młodnikach i na skrajach lasów. Nie gnieździ się w zadrzewieniach śródpolnych. Tylko wyjątkowo można spotkać raniuszka samego. Najczęściej ptaki te łączą się w rodzinne stadka. Na początku pory lęgowej liczą one najwyżej pięć ptaków, a później, jesienią i w zimie stada rozrastają się do 20 lub więcej osobników. Zimowe stada tworzy kilka rodzin. Wiosną raniuszki bronią swych gniazdowisk. Poza porą lęgową stada strzegą źródła pożywienia i miejsca noclegów przed innymi ptakami. W zimie wszystkie raniuszki przemieszczają się w poszukiwaniu pożywienia, nie są to jednak ptaki wędrowne i przez wiele lat przebywają w tym samym regionie. Do ich stad przyłączają się z reguły liczne sikorki, pełzacze i mysikróliki. Łączenie się w duże stada, w których wszystkie ptaki współpracują, zwiększa szanse przeżycia raniuszków. Nocują, siadając obok siebie na gałęzi z nastroszonymi piórkami, tak aby ich małe ciała w miarę możliwości nie traciły ciepła. Później, wiosną, każda para nocuje w swym ciepłym gnieździe.

Mały dziobek raniuszka jest zbyt słaby, by ptaki te mogły poradzić sobie z twardym lub zamarzniętym pożywieniem. Dlatego żywią się one wyłącznie owadami (np. mszycami), ich larwami i jajeczkami lub innymi małymi bezkręgowcami. Raniuszek swym ostrym dziobem wyjmuje owady z pęknięć w korze lub na rozgałęzieniach drzew. Ptaki te żywią się też nasionami i jagodami, tak miękkimi, że mogą je bez problemu rozłupać. Ich ulubionymi krzewami są trzmielina i wiciokrzew. Raniuszki zaliczano kiedyś do sikorek, ale w odróżnieniu od nich nigdy nie zbierają pożywienia z ziemi. Prawdą jest jednak, że ci akrobaci potrafią, tak jak i sikory, zawisnąć na gałęzi głową w dół. Często trzymają się tylko jedną nogą, a drugą przytrzymują jedzenie. Zimą, z nastaniem silnych mrozów, raniuszki głodują, zwłaszcza kiedy gałązki okryte są pokrywą lodową.
Gdy zimą pogoda zaczyna być łagodniejsza, już w lutym duże stada raniuszków zaczynają rozpadać się na mniejsze grupki samic i samców. Pod koniec marca większość par ma już własne terytorium na gniazdo. W każdym stadzie gniazduje jednak tylko para przywódców, pozostałym samcom i samicom przypada rola pomocników, pomagających gniazdującej parze karmić potomstwo. Pomocnicy ci najczęściej są krewnymi przywódcy. Każda para przez prawie trzy tygodnie buduje skomplikowane, jajowate, wiszące gniazdo, umieszczone na krzaku lub drzewie na bardzo różnej wysokości, w kształcie wydłużonej pionowo kuli ze skośnie położonym otworem, zbudowane z zielonego mchu zamaskowane strzępami porostów, kokonów i pajęczyn, wyścielone piórami.
Samica raniuszka znosi od 7 do 10 rdzawo nakrapianych jaj, ale często zostają one zniszczone przez inne zwierzęta. Niebezpieczeństwo jest największe szczególnie na początku pory lęgowej, kiedy gniazdo nie jest jeszcze dobrze zakryte liśćmi. Jaja wysiadywane są przez 12 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 15 dniach. Potomstwem rodzice opiekują się wspólnie.

Objęty ochroną gatunkową. Najłatwiejszy do zobaczenia w okresie polęgowym, gdy koczuje w stadach. Opracowano na podstawie polskiej i angielskiej wersji encyklopedii Wikipedia.