Zając szarak (Lepus europaeus)
Wielkie stojące uszy są bardzo ruchliwe, a zwierzę może poruszać nimi we wszystkich kierunkach. Słuchy są ważną cechą rozpoznawczą wszystkich trzech gatunków zającowatych występujących w Polsce. U szaraka słuchy są dłuższe niż głowa, z czarnymi szczytami. Słuchy bielaka również mają czarne szczyty, lecz przyłożone do głowy sięgają jedynie końca pyska. U królika słuchy są krótsze niż głowa, bez czarnych szczytów. Oczy (nazywane trzeszczami) są duże, okrągłe i brązowe. Futro (turzyca) ma kolor szary, upodabniający go do podłoża. W zimie futro staje się jaśniejsze i gęstsze niż w lecie. Zając szarak występuje obecnie pospolicie w całej Europie, z wyjątkiem Norwegii oraz północnych części Szwecji, Finlandii i Rosji. W Azji jego granica zasięgu dochodzi do rzeki Ob.
Zające są roślinożerne. Jedzą także niektóre owoce, nasiona i grzyby. Piją wodę ze zbiorników sporadycznie, najczęściej wystarcza im rosa z roślin, którymi się żywią. W zimie obgryzają gałązki drzew i krzewów. Jest typowo stepowym gatunkiem. Występuje głównie na otwartych terenach upraw rolniczych i łąk, w zagajnikach śródpolnych. W dużych lasach występuje rzadko. Nie lubi terenów bagiennych i podmokłych. Zimą zające, zmuszone głodem często żerują w nie ogrodzonych sadach. Zające szaraki nie kopią nor. Śpią w nieckach wyciśniętych podczas leżenia, które nazywa się kotlinkami. Odżywiają się zarówno w dzień, jak i w nocy. W warunkach krajobrazu mocno przekształconego zając prowadzi głównie nocny tryb życia. Wzrok mają raczej słaby. Ruch rozpoznaje doskonale, nawet ze sporej odległości, ale nieruchome przedmioty słabo rozróżnia. W normalnych warunkach nigdy nie wydaje głosu. Jego charakterystyczny głos, tzw. kniazienie, można usłyszeć tylko wtedy, gdy jest ścigany przez drapieżnika lub jest ranny i zagrożony.
Wody nie boi się - w razie potrzeby potrafi pływać. Jeżeli do legowiska zbliża się drapieżnik, zazwyczaj wcześnie zauważony przez zająca, to zając w pierwszej fazie trwa w bezruchu. Z chwilą przekroczenia przez prześladowcę określonej strefy bezpieczeństwa, ogromnym susem wyskakuje z legowiska i ucieka. Jest on wytrwałym i szybkim biegaczem, potrafi rozwinąć szybkość do 80 km/h.
Zając w zasadzie prowadzi samotny tryb życia, choć występuje u niego tendencja do grupowego przebywania w terenie. Małe grupy pozostają pomiędzy sobą w kontakcie słuchowym, węchowym i wzrokowym. Fizjologiczna długość życia zająca trwa 12-13 lat, jednak średnio zwierzęta te dożywają zaledwie do lat 5 z powodu drapieżników. Chętnie polują na zające lisy, psy, koty, myszołowy, jastrzębie, błotniaki i kruki, choć mało który z tych drapieżników potrafi pochwycić i zabić zająca. W poważnych ilościach stanowi on ofiarę jedynie dla wilka, rysia, większego psa oraz lisa, a wyjątkowo dla orła przedniego, puchacza i jastrzębia. W terenie polnym podstawowym zagrożeniem dla zająca jest lis. W zależności od warunków atmosferycznych danego roku ruja (parkoty) zaczyna się w styczniu lub lutym i trwa do sierpnia-września. Ciąża trwa 40-44 dni. Pierwsze mioty pojawiają się najczęściej w marcu.
Samica w ciągu roku rodzi przeważnie 3-4 mioty, a w każdym po 1-6 młodych. Młode rodzą się całkowicie rozwinięte i pokryte gęstą sierścią. Karmiąca je matka odchodząc, by się pożywić, zostawia je w gęstej trawie. Ubarwienie ochronne pomaga młodym ukryć się przed drapieżnikami. Ostatnio w Polsce liczebność zajęcy mocno spadła, przypuszczalnie jest to skutek wprowadzenia okresowych szczepień ochronnych przeciwko wściekliźnie. Szczepienia ochronne, które w zamyśle miały zahamować rozprzestrzenianie się wścieklizny wśród lisów, przyniosły też uboczny skutek: zwiększenie ich populacji, a tym samym zmniejszenie populacji zająca. Duży, niekorzystny wpływ wywiera też mechanizacja rolnictwa i ruch drogowy.
Zająca, mimo licznych prób jest bardzo trudno hodować. Przyczyną tego jest jego ogromny lęk. Bardzo łatwo ulega przestraszeniu, a wówczas doznaje szoku, podczas którego zaczyna panicznie uciekać, rozbijając się o napotkane ściany i ogrodzenia. Jest gatunkiem łownym z okresem ochronnym.
Opracowano na podstawie polskiej i angielskiej wersji encyklopedii Wikipedia.
Zając żerujący w zbożu.
Parkoty na łące
Powyżej trop zająca, poniżej ślady żerowania zimą
© Jurek Grzesiak 2007 - Fotograficzny atlas flory i fauny - Zając szarak