Żołna (Merops apiaster)

Żołna (Merops apiaster, ang European Bee-eater (Bee-eater)) to średni ptak wędrowny z rodziny żołn, zamieszkujący południową Europę, tylko lokalnie na północ od Alp i Karpat, a także południową Azję i lokalnie Afrykę. Mimo, że jest to gatunek ciepłolubny, stwierdzono jednak ich sporadyczne lęgi nawet w Wielkiej Brytanii, Szwecji czy Finlandii. Wędrówki w V i VIII. Zimuje w Afryce na południe od Sahary. W Polsce od kilkudziesięciu lat gatunek skrajnie nieliczny, choć regularnie gnieździ się w części południowo-wschodniej kraju w ilości kilkudziesięciu par. Stałym miejscem gniazdowania w naszym kraju jest dolina Sanu pod Przemyślem oraz okolice Hrubieszowa na Zamojszczyźnie. W innych rejonach występuje od czasu do czasu. Te sporadyczne lęgi znajdowano w Małopolsce, na Podlasiu, Mazowszu, Dolnym Śląsku, a nawet na Pomorzu. Ptak ma wymiary: długość ciała ok. 28-29 cm, rozpiętość skrzydeł około 45 cm i masa ciała około 60 g.

Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy i kark rdzawobrązowy, czarna pręga przez oko. Gardło żółtawe, oddzielone czarną przepaską błękitnego spodu. Barki, grzbiet i kuper złotooliwkowe (samica ma grzbiet oliwkowozielony, a pozostałe barwy mniej kontrastowe), skrzydła błękitno-zielone, pokrywy skrzydłowe i lotki drugorzędowe brązowe. Oliwkowozielony ogon, a środkowa para sterówek dłuższa od pozostałych o około trzech cm.

Pożywienie stanowią chwytane w locie owady, głównie żądłówki, błonkówki, chrząszcze, motyle, muchówki, i prostoskrzydłe. Żądłówki miażdży końcem dzioba, aby uniknąć użądlenia. Jednak historię o niszczeniu rodzin pszczelich są nieprawdziwe, z żądłówek chwyta przede wszystkim osy. Jej dawna polska nazwa brzmi "szczurek pszczołojad". Także nazwy w innych językach - na przykład angielska "Bee-eater" i niemiecka "Bienenfresser" wskazują na zjadacza pszczół.

Zaraz po przylocie z zimowisk, co ma miejsce zwykle w drugiej połowie maja, żołny odbywają gody. Para trzyma się niemal przez cały ten okres razem. Najczęściej przesiaduje na gałęzi krzewu lub drzewa w pobliżu skarpy gniazdowej. Stąd też samiec wyrusza na swe podniebne łowy połączone z zalotowymi popisami. Kiedy tylko samiec dostrzeże przelatującego w pobliżu owada, natychmiast rzuca się za nim w pogoń. Już po chwili chwyta go zręcznie w dziób. Potem następują popisy samca polegające na wyrzucaniu w powietrze owada i ponownym chwytaniu go na oczach samicy. Potem zalotnik ląduje na gałęzi obok samicy. Znów podrzuca chwytaną ofiarę w górę i chwyta ją ponownie. Następnie przysuwa się drobnymi kroczkami do samicy i przekazuje jej smaczny prezent. Ta najpierw się ociąga, ale po chwili szybkim ruchem przyjmuje podarunek.

Na wychów młodych żołny wybierają strome, piaskowe lub gliniaste skarpy zarówno naturalne, jaki sztuczne. W nich para drąży długą nawet na dwa metry norę. Na jej końcu znajduje się rozszerzenie - komora lęgowa. To tutaj, na gołej ziemi samica składa i wysiaduje jajka. W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w połowie czerwca 5 do 6 jaj. Jaja wysiadywane przez okres około 20 dni przez obydwoje rodziców, choć udział samca jest bardzo ograniczony. Pisklęta opuszczają norę po 30 dniach. Żołny wykluwają się w połowi lipca. Pisklęta karmione są przez rodziców najpierw w norze, a gdy podrosną - u jej wylotu. Młode potrafią się doczołgać w kierunku zbliżającego się z pokarmem dorosłego. Swoją obecność rodzic sygnalizuje charakterystycznym głosem, brzmiącym jak "priiirrr". Ciekawe, że w okresie karmienia, około godziny 19.30 wszystkie dorosłe zbierają się w grupę i odlatują na noclegowiska, powracają rano dopiero po 6.00.

Po wylocie młodych (początek sierpnia) cała rodzina żołn koczuje jeszcze przez jakiś czas w okolicy. Szybko jednak, najczęściej na początku września, odlatują na zimowisko do Afryki.