Żółw błotny (Emys orbicularis)

Żółw błotny (Emys orbicularis, ang. European pond terrapin) to jedyny gatunek żółwia występujący w Polsce. Należy do rodziny żółwi ziemnowodnych, z której w Europie występują jeszcze dwa. Żółwie to jedyne kręgowce, których ciało pokrywa twarty pancerz z rogowych tarcek. Wszystkie mają bardzo dobrze rozwinięty zmysł wzroku i węchu, często są natomiast głuche. Żółw błotny zamieszkuje większą część Europy, za wyjątkiem jej północnej części: Skandynawii, Wielkiej Brytanii, krajów Beneluksu, północnej Francji i Estonii. Długość pancerza samicy dochodzi do 25cm samca do 23cm, a masa ciała do 1 kg. Grzbietowa część pancerza (tzw. puklerz) jest ciemnobrunatno-oliwkowa lub wręcz prawie czarna, pokrywają go gładkie, regularne rogowe tarcze. Na każdej większej tarczy rozchodzą się promieniście żółte lub pomarańczowe prążki. Brzuszna część pancerza (plastron) jest jaśniejsza, pokryta dużymi plamami i połączona ruchomo z puklerzem za pomocą tzw. chrzęstozrostów i ścięgien. Głowę, szyję i odnóża pokrywają licznyme żółtawe plamki. Należy pamiętać jednak o dużej zmienności ubrarwienia tych gadów. Dymorfizm płciowy jest słabo widoczny. Samce mają lekko wklęśnięty plastron i najczęściej ciemno-brązową lub ródawą tęczówkę podczas gdy u samicy jest ona jasno-żółta lub z jasnymi, żółtymi plamkami.

Żółw błotny w środowisku naturalnym może żyć powyżej 120 lat. Jest gatunkiem nizinnym, większość swojego życia spędza w bezpośrednim otoczeniu zbiorników wodnych, od których oddalają się tylko samice aby złożyć jaja. Zamieszkuje stojące lub wolno płynące wody o mulistym dnie (nieduże, zarastające jeziorka, leśne oczka wodne, bagna, gęsto zarośnięte i trudno dostępne starorzecza, duże stawy oraz rzeczki z gęstą roślinnością). Większość czasu spędza w wodzie, ale oddycha powietrzem atmosferycznym przy pomocy płuc. Pod wodą może przebywać nawet do jednej godziny. Jest bardzo płochliwy, stąd trudno go spotkać. Kiedy nie jest płoszony lubi wychodzić z wody i wygrzewać się na słońcu. Żółw błotny zimuje zagrzebany głęboko w mule na dnie zbiornika wodnego, w Europie Środkowej przez ok. 6 - 7 miesięcy (zwykle od października do marca). Ze snu budzi się w kwietniu lub maju. Dobrze znosi niskie temperatury, zapadając w odrętwienie dopiero przy temperaturze wody ok. 2-3 °C. Gady te polują i odżywiają się wyłącznie pod wodą. Ich pokarmem są owady wodne, larwy, skorupiaki, kijanki, żaby oraz małe rybki. Zjadają także padlinę. Większa zdobycz jest chwytana szczękami i rozrywana pazurami.

Okres godowy żółwi błotnych w Polsce przypada na maj. Kopulacja odbywa się w wodzie, a jaja składane są na przełomie maja i czerwca. Żółwica wychodzi wtedy na ląd, aby szukać odpowiedniego miejsca do ich złożenia. Można ją spotkać nawet 4 do 5 km od macierzystego zbiornika, choć zwykle jej wędrówka kończy się w pobliżu wody. Wybiera miejsca nasłonecznione, z piaszczystą, luźną glebą i roślinami zapewniającymi odpowiednią wilgotność. Samica tylnymi łapami kopie gruszkowaty w przekruju dołek w ziemi o głębokości 12-16 cm i średnicy ok. 10 cm (średnica wejścia to ok 5 cm). Wykopanie komory lęgowej zajmuje żółwicy co najmniej 2 godziny. Następnie wprowadza ona do tunelu łapę, po której staczają się jaja. Zółw błotny składa do 20 jaj, które są pokryte twardą, białawą, wapienną skorupką. Składanie jaj zajmuje samicy kilkadziesiąt minut po czym zasypuje je ziemią i zaciera ślady kopania przyciskając pancerz do podłoża. W Polsce Inkubacja trwa około 100-110 dni. Podczas tego okresu zarodki potrzebują stosunkowo wysokiej temperatury (dlatego też żółwie błotne nie występują w krajach o klimacie morskim, gdzie lato jest chłodne i deszczowe). Zdaża się także, iż podczas chłodnego lata młode żółwie nie zdążą opuścić jaj przed jesiennymi przymrozkami i wtedy niestety giną. Przezimowanie może udać się tylko tym, które już się wylęgły i w porę zagrzebią się w ziemi, a warstwa śniegu na powierzchni zapewni odpowiednią izolację termiczną. Pancerz młodych, świeżo wylęgłych żółwi jest miękki i ma wymiary 24-25 mm. Po wydostaniu się z gniazda młode wracają do wody. Podczas tej wędrówki narażone są na ataki wszelkich drapieżników lądowych. Dopiero po upływie 10 lat pancerz jest już na tyle duży i twardy, że żółwie mogą czuć się w miarę bezpieczne. Dojrzałość płciową uzyskują po około 7 latach.

Gatunek ten jest jedym z najrzadszch gadów w Polsce. Ścisłą ochroną został objęty już w 1925 roku. Wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z kategorią zagrożenia EN (endangered), czyli gatunek bardzo wysokiego ryzyka, zagrożony wyginięciem.
Jeśli obecne tępo regresu tego gatunku zostanie utrzymane to za 30-35 lat żółwie błotne mogą zupełnie zniknąć z terenu Polski. Główną przyczyną zamierania populacji są zmiany w siedlisku polegające na osuszaniu terenów sprzyjających osiedlaniu tego gatunku. Negatywnie na żółwie błonte wpływa także rosnące zanieczyszczenie wód. Jego konkurentem w terenie staje się też żółw czerwonolicy, który uciekając z niewoli lub będąc specjalnie wypuszczanym na wolność bardzo szybko przystosowuje się do środowiska. Najważniejszymi sposobami ochrony żółwia błotnego jest renatulizacja jego zniszczonych siedlisk oraz ochrona pozostałych, istotną rolę może odegrać także restytutacja (wypuszczanie na wolność osobników rozmnarzanych w niewoli). W naszym Kraju miejsca najliczniejszego występowania to: Sobiborski Park Krajobrazowy - Rezerwat przyrody Żółwie Błota, Poleski Park Narodowy, Drawieński Park Narodowy, Park Narodowy "Bory Tucholskie", Kozienicki Park Krajobrazowy, Zaborski Park Krajobrazowy, Puszcza Augustowska, Rezerwat przyrody Jezioro Orłowo Małe, Puszcza Rzepińska - Ilanka, okolica Chojnika w powiecie ostrowskim oraz okolice Szczecina i Rezerwat Przyrody "Borowiec" gm. Przyłęk.
Opracowano na podstawie angielskej i niemieckiej wersji encyklopedii Wikipedia oraz Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.